Gốc tự do và bệnh mất ngủ có mối quan hệ tỷ lệ nghịch với nhau?

Gốc tự do là một yếu tố gây lão hoá và bệnh tật, chúng gắn liền với chúng ta từ khi sinh ra cho đến lúc mất đi và căn bệnh mất ngủ được xác định là có liên quan đến các gốc tự do.

Việc hình thành gốc tự do là một quá trình không thể tránh khỏi nhưng chúng ta hoàn toàn có thể khiến nó diễn ra chậm lại và cải thiện được tình trạng mất ngủ thông qua việc “dọn dẹp các gốc tự do”.

1. Gốc tự do là gì?

Là các phân tử có khả năng phản ứng rất cao và không ổn định, được sản xuất trong cơ thể một cách tự nhiên như là một sản phẩm phụ của quá trình trao đổi chất (oxy hóa) hoặc do tiếp xúc với chất độc trong môi trường như khói thuốc lá và tia cực tím. Chúng có tuổi thọ chỉ một phần của một giây.

Đây cũng là các nguyên tử hoặc phân tử có lớp quỹ đạo ngoài cùng chứa một điện tử (electron) đơn lẻ (tổng số điện tử của gốc tự do là một số lẻ). Do vậy, chúng có khả năng oxy hóa rất cao. 

Cấu trúc của gốc tự do

Các gốc tự do chứa một electron chưa ghép cặp. Do sự thiếu hụt một electron ổn định ở lớp vỏ ngoài nên chúng liên tục tìm kiếm để liên kết với một electron khác để ổn định cấu trúc – một quá trình có thể gây ra tổn thương cho DNA và các phần khác của tế bào người.

Tổn thương này có thể đóng một vai trò quan trọng trong sự phát triển của bệnh ung thư và các bệnh khác, cũng như thúc đẩy quá trình lão hóa.

2. Nguyên nhân sinh ra gốc tự do

Quá trình trao đổi chất của cơ thể

Các gốc tự do có thể được tạo ra theo nhiều cách khác nhau. Chúng có thể được tạo ra từ quá trình trao đổi chất bình thường trong cơ thể, hoặc do tiếp xúc với chất gây ung thư trong môi trường.

Cơ thể chúng ta thường sản xuất các gốc tự do trong quá trình phá vỡ các chất dinh dưỡng để tạo ra năng lượng cung cấp cho cơ thể chúng ta hoạt động. Việc sản xuất trong quá trình trao đổi chất bình thường như thế này là một trong những lý do khiến nguy cơ ung thư tăng theo tuổi tác. Ngay cả khi người ta có ít phơi nhiễm với các chất gây ung thư.

Thói quen sinh hoạt

Trong cuộc sống hiện đại, cơ thể chúng ta thường tiếp xúc với các độc tố tự nhiên và nhân tạo như: khí thải, bức xạ, thuốc trừ sâu, kim loại nặng, hóa chất bảo quản… đây là những nguyên nhân tăng gốc tự do trong cơ thể.

Đáng chú ý, khi cuộc sống căng thẳng cũng là lúc gốc tự do gia tăng nhanh chóng, thúc đẩy sự lão hóa và làm các bệnh lý sớm phát triển. Ước tính, mỗi tế bào phải chịu đựng khoảng 10.000 gốc tự do tấn công mỗi ngày. Vì vậy, trong cuộc đời của một người sống đến 70 tuổi, thì có chừng 17 tấn được tạo ra. 

Tác động của yếu tố môi trường

Hoạt động sống của mỗi tế bào (hô hấp tế bào), stress (căng thẳng thần kinh, chấn thương tâm lý…), tác động của môi trường sống (tia phóng xạ, tia tử ngoại, các bức xạ có năng lượng cao, các chất độc hại do ô nhiễm môi trường…) chính là những nguyên nhân chính.

Gốc tự do có nhiều tác hại với sức khoẻ cơ thể, nó là nguồn gốc của sự lão hoá và hơn 100 bệnh tật nguy hiểm bao gồm các bệnh về não, mắt, da, hệ miễn dịch, tim, mạch máu, phổi, thận, đa cơ quan và khớp. 

Ở mức độ nặng, gốc tự do gây nên nhiều bệnh nguy hiểm và gây ung thư do sau khi lấy điện tử. Chúng làm tổn thương màng tế bào, phản ứng mạnh với các phân tử protein, DNA và các axit béo dẫn đến những biến đổi gây tổn hại, rối loạn và làm chết tế bào.

Số lượng của chúng tích lũy theo năm tháng và tác hại ngày càng nghiêm trọng. Tuổi tác ngày càng tăng thì số lượng gốc tự do cũng không ngừng sản sinh, tấn công vào nhiều bộ phận của cơ thể. 

Các tình huống gây tăng gốc tự do:

Các căng thẳng tinh thần, thể chất: lao động quá sức, lo lắng, áp lực, buồn, sợ…

Ăn uống không hợp lý: quá nhiều chất béo trong khẩu phần ăn gây rối loạn lipd, thừa năng lượng, thiếu các vitamin B, PP, C, A, E, thiếu các acid amin thiết yếu, thực phẩm không an toàn…

Những điều kiện gây trở ngại cho sự sống và hoạt động cơ thể: thiếu oxy mô, bỏng, nhiễm trùng cấp…

Môi trường ô nhiễm, các chất độc hại, hóa chất, nhiễm xạ…

Tình trạng giảm trữ lượng Antioxydant (chất chống oxy hoá) trong tế bào: do cao tuổi, do thiếu cung cấp antioxydant qua thức ăn.

3. Gốc tự do tác động thế nào lên cơ thể?

Các gốc tự do này sẽ gây nên những rối loạn các phản ứng và chuỗi phản ứng hóa học trong cơ thể, phá hủy màng tế bào, tiếp đó là các tổn thương như: biến đổi cấu trúc protein, ức chế các men, thay đổi nội tiết tố, kích thích các mầm bệnh và dẫn đến các chứng bệnh: xơ vữa động mạch, tiểu đường, tai biến, ung thư…

Vì chỉ có một điện tử đơn lẻ, nên chúng luôn ở trạng thái bất ổn và luôn tìm cách chiếm đoạt điện tử của nguyên tử khác. 

Theo các nhà nghiên cứu, chúng hủy hoại tế bào theo diễn biến sau đây: trước hết, gốc tự do oxy hóa màng tế bào, gây trở ngại trong việc thải chất bã và tiếp nhận thực phẩm, dưỡng khí; rồi chúng tấn công các ty lạp thể, phá vỡ nguồn cung cấp năng lượng. Sau cùng, bằng cách oxy hóa, chúng làm suy yếu kích thích tố, enzyme khiến cơ thể không tăng trưởng được.

Theo các nhà khoa học thì gốc tự do có thể là thủ phạm gây ra tới trên 60 bệnh, đáng kể nhất là: bệnh vữa xơ động mạch, ung thư, Alzheimer, Parkinson, đục thuỷ tinh thể, bệnh tiểu đường, cao huyết áp không nguyên nhân, xơ gan. 

4. Gốc tự do ảnh hưởng đến việc mất ngủ như thế nào?

Tình trạng mất ngủ xảy ra khi gốc tự do gia tăng mất kiểm soát, chúng tấn công vào tất cả các cơ quan trong cơ thể nhưng tập trung nhiều nhất tại não. 

Gốc tự do làm tổn thương nội mạc mạch máu, kích thích hình thành các mảng vữa xơ dẫn đến hẹp lòng động mạch gây thiếu máu não. Tình trạng này làm cho tế bào thần kinh không được cung cấp đủ oxy và dưỡng chất khiến các dẫn truyền thần kinh rối loạn, hoạt động của trung khu điều khiển giấc ngủ tại não sai lệch gây ra tình trạng mất ngủ.

Trong cơ thể có rất nhiều loại gốc tự do, mà các gốc nguy hiểm hơn cả là superoxide, ozone, hydrogen peroxide, lipid peroxy, nhất là hydroxyl radical, một gốc rất phản ứng và gây ra nhiều tổn thương.

5. Giải pháp gia tăng giấc ngủ nhờ giảm các gốc tự do

Xác định mối liên hệ giữa mất ngủ liên quan đến gốc tự do, các nhà khoa học cho rằng, để có giấc ngủ ngon, đúng sinh lý cần có giải pháp cải thiện mất ngủ từ gốc bằng cách dọn dẹp, kiểm soát gốc tự do và chăm sóc não bộ.

Các chất chống oxy hoá chính là những “chiến binh” dọn dẹp gốc tự do hiệu quả nhất. Một vài chất chống oxy đơn giản dễ tìm trong thức ăn hằng ngày như Vitamin C, E, beta-caroten, Flavonoid, Axit béo Omega-3 và Omega-6.

Ngoài ra nguồn cung cấp các chất chống oxy hoá đặc biệt đến từ những dược liệu như Selen trong Đông trùng hạ thảo, anthocyanin trong cây Bụp giấm đều là những chất được chứng minh hiệu quả trong việc loại bỏ các gốc tự do.

Chất Anthocyanin này có trọng lượng phân tử nhỏ nên dễ dàng vượt qua hàng rào máu não, trung hòa các gốc tự do trong lòng mạch và kích hoạt các men chống gốc tự do tự nhiên trong cơ thể. Nhờ đó, nó sẽ giúp giảm xơ vữa, ngừa huyết khối, tăng cường máu và dưỡng chất lên não, phục hồi chức năng dẫn truyền thần kinh.

Gốc tự do và mất ngủ có mối quan hệ tỷ lệ nghịch với nhau, khi gốc tự do gia tăng một cách đáng kể thì khả năng mất ngủ sẽ tăng cao và ngược lại. Một giấc ngủ đúng “chất” và đủ “lượng”, nó sẽ là chiếc “chìa khóa vàng” mở lối thành công cho mọi người: giúp tinh thần đầy sảng khoái, trí não phát huy tối đa tính sáng tạo, xử lý công việc nhanh hơn, hiệu quả hơn.